Die nachfolgende Geschichte in Kaulbacher Mundart wurde in drei Teilen in den Nummern 39, 42 und 43 des Jahrganges 1884 des „Unterhaltungsblattes zur Pfälzischen Volkszeitung“ in der Rubrik „Pälzer Latern“ veröffentlicht. Die darin vorkommenden Spitznamen dürften verfremdet sein, gab es doch nie einen Löwenwirt oder einen Bachbäcker in Kaulbach.
Um wen es sich bei dem besagtem Adjunkten von Kaulbach handelt, ist unklar. Die Geschichte wurde mit einem anonymisierten H. S…….r gezeichnet, zum Zeitpunkt der Veröffentlichung war allerdings bereits viele Jahre Johann Hemmer der Kaulbacher Adjunkt.
E Brobfahrt uff d’r neie Eiſebahn unn
unſer Malehr in d’r Schtadt.
(Vum Adjunkt vun Kaulba ſelbt v’rzeehlt.)
Hoe‘ m’r ledt Sunndags Owends beim Leewewerth unn ware‘ grad ferdig mirrem Solokarte‘, do ſa’t d’r Babäer: Wie wär’s dann, ehr Minner, wann m’r aa emool morje‘ met d’r neie Eiſebahn uff Lautere fahre‘ dhären. Die Bahn e nau unn at Dag ereffent unn mer harren do ausgema, daß m’r ſe aa glei browehre miten. Sa’t d’r Mierhannjörg: Mer eß’s ret; unn d’r Schmihannarem: Mer aa! D’r Klotermiel war aa inv’rtann unn eich kunnt mich naddeerli net ſeriziehe‘, weil ei die Geit a’gerehrt hunn, ob die Bahn gang e.
Nau bererre m’r uns no, waß m’r for unnerwegs metnemme unn giehn haam loofe‘. Wer’s ert wa werd, wet die Annere, ſa’t no d’r Mierhannjörg, daß m’r mirrem erte Zug furt kumme.
Mer ho ſe Nat vun nix gedraamt, als Eiſebahne‘, unn war ei grad dra‘, im Draam met d’r Loemodev mei‘ Lehmeaer am Hewel ′erumſezaere‘, als ’s an meim Finder kloppt unn d’r Babäer ruft: „Ao, ′s e Zeit!“ Ei net faul, aus’m Be, ma‘ mei ferdig unn hink mei‘ groß Jagdda‘ um, wo ei no Owends ſevor e iener Schwartema’e unn e halwe Lääb Brod häämli enei’praktezeert hunn.
Beim Leewewerth bin m’r wirrer zamme kumm unn hunn emool de‘ Browiand gemoderd, ob nix v’rge‘ e, do ho’s awer gure We’e gehatt, dann d’r Babäer horr e Kie’bae‘ ingewielt geha, d’r Schmihannarem e paar Hengel hausgemacht Wort, d’r Mierhannjörg e halb Duend faule Kees, ba ſo groß wie e Schubkarsrad, unn d’r Klotermiel ho for’s Drinke‘ geſorgt unn e guri Bude Kwetebrandewei‘ metbroot. Nau humm’r Aes zammgepat in mei‘ groß Jagdda‘ unn bin’s Dorf enunner. M’r bin halt ſo im Dunkle furtgetappt, alſemool e tigeha unn e Schlu vum Miel ſeim Brandewei‘ gedrunk worr, dann ′s war ſee Morje‘ e bißche‘ frotladig.
Wie m’r an die Eiſebahn bin kumm, gut d’r Schmesbaer Mier grad zum Finder ′eraus unn ſa’t: „Gumorje, ehr Minner, wo wolle‘ Ehr hi‘ ſo frieh?“ — „Ei, mer wolle‘ met d’r Eiſebahn no Lautere, geht d’r ert Zug ba ab?“ — „Höedunnerwerre!“ ſa’t ′r druff, „beß dorthi‘ kinnen ′r jo hi‘ laafe‘, ′s e jo noch drei Schtunn Zeit. Naddeerli hunn m’r do a’fange‘ ſe ſchee‘ unn ſe flue‘, daß m’r do net fahre‘ kann, wann m’r wi. Dann hott d’r Babäer ſei‘ Dhääl krie’t, weil der ſo frieh gewet hott. Waß nau a’fange‘? M’r hunn grad de‘ Ret vum Miel ſeiner Bude ausgedrunk, do ſa’r ei: „Wissen ′r waß? ehr Männer! mer giehn ſo langſam furt beß uff Olbrie‘, dort wee‘ m’r de‘ Löb unn warte‘ dort, beß d’r Zug kimmt.“ Die Annere waren aegar inv’tann unn ſinn furtgetappt beß Olbrie‘. Do harre m’r awer e Lat, beß d’r Löb wa werd, dann der looft hinnenaus unn do mut d’r Schmihannjörg iwer’s Dhor tei’e for ′n ſe wee, do horre ſich d’rbei ſei‘ Sunndagſe Hoe vun owe‘ beß unne‘ uffgereß. Wie m’r nohd in d’r warem Schtubb gehot harren, ho’s ′m d’r Miel, der beim Miedeer e bißche‘ nähe‘ gelernt ho, zammegeflit; ſchie‘ ho’s grad net ausgeſieh‘. M’r hunn dann no e Biddere gedrunk unn ähne vum Mierhannjörg ſeine Kees v’rsut. Uff ähmool ſa’t d’r Löb: „Ehr Minner, nau werd’s Zeit, daß ′r auch uff de‘ Bahnhof affe‘, um 6 Uhr 10 geht d’r Zug.“ Er leicht uns noch vor die Dheer unn ſa’t: „Nau gieh’n ′r beß in’s Mi‘ Dorf, do kummen ′r an e Grawe‘, wo ′s Waer drinn no d’r Lauter lääft, newer dem geht e Pad beß an die Bach unn do leit e Balke‘ driwer, do gewen At, daß Kähner enei‘ fat, unn grad uff d’r anner Seit‘ vun dem Ba e d’r Bah’hof.“
Mer furt unn ridig em Grawe langs gang. Wie m’r vun Weirem die Liter vum Bah’hof geſieh‘ harren, do ho d’r Miel die Fährt v’rlor‘ unn e in de‘ Grawe‘ geterzt. Eich hunn als Feier gela‘ unn die Annere hunn ’n ′erausgeafft; nau horre awer de‘ Kopp vun ſeiner Meeraumpeif‘, wo e Erbti vun ſeim Path‘ e, v’rlor‘, unn beß m’r denn in d’r Dukelhäät funn hann, eß e gut halb Schtunn ′erum gang unn do peift’s aach grad ’s Dhal eruff, unn wie e Höedunnerwerre kummt d’r Zug met zwää feierige Au’e vorne a’gefahr. Mer awer gelaaf, gepeff unn gekresch, daß m’r aach metfahre‘, awer der hott ſich net dra‘ gekehrt unn e glei wirre weirer gefahr‘ unn horr uns do tehe‘ losse met unſere die Kepp. Was nau, ao giehn m’r wirre in’s Dorf ſerick, daß ſi d’r Miel aa driele kann. Wie m’r awer zum Löb bin kumm, ho der wirre im Net geläh‘, unn denne noch emool wee‘ unn iwwer’s Dhor tei’e‘, wot Kähner; ſo bin m’r halt dor’s ganz Dorf, wo no aes geloof ho, unn als furt beß Kawier, wo’s grad Dag e worr. D’r Miel horr ausgeſieh‘, vo Dre vun dem Grawe‘, unn gefror‘ horr’r wie e Schneirer; m’r bin halt zum rohre Schwehm, hunn uns ordentli Feier mae‘ loe‘ unn e Kaffee koe‘, d’r Miel ho ſei‘ Kläärer ausgezo‘ unn gedrielt. Wie m’r de‘ Kaffee gedrunk harren, hunn m’r unſer Peife‘ ausgebut unn fri gelaad‘, dann hunn m’r uns um de‘ Owe‘ ′erumgehot unn fet geplot, Zeit harre m’r jo, de‘ zwä Zug geht jo ert noo ähn Uhr.
So e’s allgemach 10 Uhr worr, ſa’t d’r Babäer: „Nau woe‘ m’r emool mei‘ Kie’bae‘ v’rsue‘ unn e Schoppe‘ dezu drinke‘, awer nau laudern emool: ho jo das Kalb, d’r Schmihannarem, der wo an d’r Reih‘ war, die Jagdda‘ ſe dra’e, dieſell beim Löb in Olbrie‘ lei’e geloß; nau mut ′r awer pooreträs wirre reduhr, ſe hole‘. M’r hoe‘ do un bae‘; er kummt net unn e unn zwelfe. D’r Mierhannjörg gehrem entgeje‘ unn kummt aa net, vor ′m Dorf fahrt aa d’r Zug unn v’rbei; glei‘ druff kummt aa d’r Schmihannarem vum Bah’hof eruff met d’r Jagdda unn d’r Hannjörg kummt aa ′s Dorf erinn.
Nau hunn m’r de‘ Hannarem in’s V’rheer genumm, wo ′r ſo lang blebb e. Sa’re: „Wie eich zum Löb bin kumm, do hoe‘ do ſo e Schtier 6 Kravöjel um de‘ Di ‚erum unn loe‘ sich unser Mena aus d’r Jagdda‘ gut mae‘. Ei fang‘ glei‘ a‘ se fluche‘ unn se räeneere, ′s ho awer nix geba unn ei mut froh sei‘, daß se m’r net ′s Fell ausgekloppt hunn. Eich mut mi zu’n see‘ unn mut ee‘ unn drinke‘, noh hunn se m’r die Reter do ingepat unn gesa’t: E scheene Gruß an auch, sie dhere aa ee‘ danke‘ for das gut Morjeee‘. Ei hunn noht gedenkt, for se laafe‘ werd’s se pot unn bin merrem Zug gefahr‘; weil ehr awer net metgefahr bin, sinn ei ausgeteh‘.“ D’r Babäer ho nau a’gefang‘, e ganz Simmere Dunnerwerrer se flue‘ vun ae Sorte, ei sa’r awer: „Ehr Minner, noor de‘ Muth net v’rlor‘, mer hunn heit Malehr, ei sein nohr froh, daß ei mei‘ Jagdda wirre hunn. Nau giehn m’r hi‘, v’rzehre‘ die Reter. drinke‘ e gure Schoppe‘ d’rzu unn mache‘ uns uff de‘ Weg, met d’r Eisebah‘ fahre‘ m’r do heit no unn wann’s noore vum Lauterhof a‘ e, unn so hummer’s aa gema. M’r hunn uff’m Lauterhof no e paar Schoppe‘ Bier gedrunk unn bin um 6 Uhr an de‘ Bah’hof, dort humm’r gewaart, beß d’r Zug kumm e unn bin aa ridig metkumm.
Do humm’r awer geluhnd, wie m’r uff’m Bah’hof die himmelveele Liter gesieh‘ hunn, unn bin nohter in die Schtadt enin. In so ere große Gaß giehn ei an e Ladernepote, kimmt aa glei e Gemaanediener, orre wie m’r in d’r Schtadt sa’t: Boezei unn norrt mi a‘: „Waß gebt’s do?“ „Ei,“ sa’r i, „waß geht daß au a‘?“ Der net faul, pat mei am Kra’e‘ unn sa’t: „Ehr sein arredeert!“ Die Annre le’n sich gleich in’s Miel unn sa’n: „Daß e unser Freind, den lorrner gieh‘!“ — Es gebt e Weltsdiput, glei druff kumme‘ aa e paar Schandarme, unn waß war ′s Enn vum Lied? M’r mute met u die Schtowat unn weil m’r e biße‘ gut ingerit‘ ware‘ unn ′s Maul net geha hunn, die Nat do bleiwe‘. Die Natwäter bin awer ordlie Mine‘, die hunn uns se Ee‘ unn Drinke‘ geholt vor unser Geld unn aa Beäd gedha‘.
Morjens bimm’r vorgefehrt worr unn horr Aehner unser Name‘ unn Alles uffgerebb. Nau sollte‘ m’r uns legedemeere, do horr awer Kahner e Butawe Schreiwes geha, als wie d’r Mierhannjörg, der hott sei‘ Name‘ uff’m Peifekopp. „Ja,“ sa’t d’r Boezeimann, „do mie‘ Ehr halt do bleiwe‘, biß sich’s ′eraustellt, ob Ehr aa die bin.“ Ei,“ sa’r ei, „do woe‘ m’r emool uff de‘ Mark gieh‘, v’rleit e do Ahner, wo uns kennt.“ Do e dann so e Boezeikummediener met m’r gang uff de‘ Mark, do hunn ei awer käh‘ Bekanntes gesieh‘, als wie de‘ roth Klaneehannes vun Finkeba, dem wo ei uff d’r Gödderbaer Kerb im Schtreit e Bude an de‘ Kopp geworf hunn. Obgleich m’r seither Schpinnefeind enanner bin, mut’r met unn bezeihe‘, daß m’r die unn die bin, dann hunn se uns laafe‘ geloß unn gesa’t: Deß Anner kummt noh!
Nau bimm’r awer noortras in e schie‘ Werthaft unn hunn uns Kaffee betellt. Bringe‘ se aach Jerem so e kläh‘ Schääle, wo kaum e ordli Maul voll halt, unn e Fingerhut voll Mii, ′s hott Jerer 4 unn aa 5 Schääler gedrunk; awer do ho’s lange Gesiter gebb, wie m’r bezahlt hunn, unn nix wie furt zum Tembel enaus. Nau woe‘ m’r emool die Schtadt besiehn. Awer beß m’r do a die iene Sae‘ in denne Larefinter gemotert harren, bimm’r net weit kumm, unn weil’s grad 10 Uhr war, harre m’r aa Hunger unn Dort. M’r bin no iwer de‘ Mark gang unn do ware am e Schtand so iene lange Flääwert gehunk; do ho si e Jerer e halbarmeslang Schti abneire‘ geloß. Schie‘ ho se ausgesieh‘ unn war aa gar net dheier, unn humm’r uns no e Lääb Brod d’rzu geholt unn bin in e Werthaft, e Schoppe‘ Bier d’rzu se drinke‘.
Wie m’r do fet dehinner sinn, unser Wort se v’rzehre‘, sa’t so e Schtädter: „M’r määnt, Ehr härren do Perdswort; wo hann’r dann die kaaft?“ — „Ei, uff’m Mark!“ Der v’rsut se unn sa’t: „Die i vum Krawel, ’s i so wie ich gesa’t!“ — Nau humm’r awer enanner a’gegut unn Kahner ho vor dausend Gille mäh‘ e Maul voll ge‘. D’r Babäer horr Alles zammegepat unn zum Finter enausgemeß in de‘ Hof. Nau bimm’r no e Zeit lang in d’r Schtadt ′erumgetappt, met näh‘ unn jo war’s Meddag. Jedzt woe‘ m’r emool waß Ordliches ee‘, Hunger harre m’r wie die Bäre; do fro’n m’r so Ahner mirrem e Schild an d’r Kapp wie e Schossegard, wo m’r waß Gures se Meddagee‘ krie’t. „Ei,“ sa’t der, „ebbes Gures krie’n ′r im „Riese“, wann’r awer ebbes Feines hann woe‘, do geh’n in e Gathof“; er ho sich glei‘ a’gebo unn horr uns hi’gefehrt. Mer wote‘ uns ie‘ bedanke‘, er sa’r awer: „Deß kot 20 Penning, ich bin Dientmann.“
M’r wollte‘ uns net met dem u’v’rämte‘ Min ′erumdibedeere unn hunn’s ′m gebb. Druff bimm’r eningang in de‘ Gathof. Kimmt uns do so e fei‘ getrählter Mannskerl entgeje mirr eme warze‘ Schpaefra unn sa’t: „Ehr Bauere, da geht ′erein in die Kutertubb. Die Madam‘ kommt glei.“ Mer giehn do erinn, wie gehääß, hoe‘ do so e halb‘ Schtunn, uff ähmool kummt so e hib di Fraa unn sa’t: „Waß kot dann Eier Hawer?“ Mer sa’en: „Er gelt‘ heit 6 ℳ. 50 ₀.“ — „Was,“ ſa’t ſe, „6 ℳ. 50 ₀? Ich hab‘ dem Kunnrad ausdrilich geſa’t, er ſoll net mehr ausgewe‘ als 6 ℳ. 20 ₀ unn mehr bezahl‘ ich aa net.“ — „Ei,“ ſa’r ei, „waß gehr uns Ehre Hawer a‘; Sie kenne‘ ſich käfe‘, wo Se woe‘, mer bin doch net doher kumm, for uns mit Ehr ′erum ſe dibedeere, mer woe‘ e gut Meddagee‘ unn e Schoppe‘ Wei‘ e Jerer, unn daß glei‘, mer hann Hunger.“ Do e die Madamm awer freindli worr, ho äh’mool iwer’s annermool um V’rzeihung gebi‘ unn uns in e iene große Saal gefehrt, wo Schpie’el drinn ware‘ als wie ′m Leinewewer Kaper sei‘ Scheierdhor unn e Weltsdi, fei‘ gedet. Do mute m’r uns dra‘ see‘ unn d’r lang Min, wo uns uff’m Gang ſo a’genorrt unn in die Kutertubb geweß ho, mut uns uffwarte‘, mer hunn ’n awer for deß aa geärjert.
D’r Klotermichel e ſo e Hauptſuppewob, ho ſich drei Deer vo bringe‘ geloß unn ae Bladde mut’r uns no e mool herbringe‘, ewer ſe zu ſo ′me Lo in die Ki ′enaus gebb hott. M’r hunn ſo geaelt, daß die annre Leit am Di, unn do ware‘ ganz feine Leit debei, alsfort uff uns gegut unn gelat hunn. M’r hunn gedha‘, als ob m’r deß gar net etemere‘ dheren unn hunn denn met ſei’m Schbaefra hergeruf, ſo de als ′r ′erinn e kumm mer ere frie Bladd, d’rbei hummer ah ′m Wei‘ zugepro‘ unn wie m’r ferdig ware‘ mit Ee‘, ho Jerer e Schprier g’ha.
Nau bimmer furt, ′s Gewerbmuſeum ſe bedrade‘, wo unſer Gemah‘ e Mitglied e vun dem Verei‘ unn hann gemahnt, mer derfde do aa aegar umesunt eninn, ′s horr awer e Jerer mirre fufzig Pinning bezahle‘. Ja, ſahr eich, do e e deier Pladr, dann d’r Borrem e wie e Spieel ſo gla unn was ſchiene Bilder bin do drinn. Kaum horr eich ′s Word außem Maul, do terzd d’r Mierhannjörg, wo ſo genaelde Schtiwele a’ho, uff denne glae Borrem hie wie e Mehlsa. Mehr hunn noth arig Aad geb unn Alles ſchie‘ bedrat. Ahns geht m’r heid noch im Kopp erum: Do e in dem ſchiene neie Haus, wo die Lauderinger ſo fehl Geld kod, e Deiwel vo ald Lumbezeig, alde Fahne‘, wo nix meh‘ do e wie die Schtange‘ unn e paar Zorrele d’ra‘, Drummele uhne Fe, e ald Belad unn Schänk. Der, wo uns erumgefehrd ho, ſaht, deß ald Zeig hä‘ 100,000 Mark gekot‘, do ſein ich awer fal worr unn hunn zu em geſa’t, wann ′r die Leid vor e Narre hae wot‘, ſe ′r ſich annere ′eraus ſuche‘, ſovehl kinnt d’r dumd Bauer taxere, daß de alt‘ Zeich käh‘ fufzigdauſend werth wehr unn net leit Ahner kämd, der wo nomool 100,000 Mark devor gebd, er mit g’rad ′s Geld zum Finter ′enaus ſe meiße‘ hunn; ′s e ſunnt no allerhand do ſe ſiehe‘, wo unſer Ahner net vehl d’rvunn v’rteht, unn mer hunn gema‘, daß m’r furt bin kumm, dann ’s ward ba dunkel.
Nau hummer no e paar gure Schoppe Bier gedrunk, dann so de als d’r Schmihannarem ausgedrunk ho‘, horr er gekloppt unn geſa’t: „Drinke‘ aus, Ehr Minner, unn kloppe‘, daß’r furt kumme'“; er hott ſo e bisje e hiig Lung.
Uff ahmool werd’s 8 Uhr, do ſa’r ich, „Ehr Minner, ′s i Zeit vor uff de‘ Bah’hof!“ Mehr alſo uffgepat unn die Schtadt eninn, de‘ erte‘ bete‘ hummer gefroot, wo’s enaus geht nooh em Bah’hof, ſa’t der, an wee‘? Wo fahre‘ Ehr dann hi‘? „Ei’s Lauderdahl enunner;“ ſa’t der: „Do giehner die Schtrooß g’rad furt, do kummener an de‘ Wetbah’hof unn do hunner noch Zeit, e Schoppe ſe drinke‘.“
Mer tappe‘ furt unn am Inn vun d’r Schtadt fro’e‘ m’r wirre: „Simmer do ret nooem Bah’hof?“ „Ja,“ ſa’re; „hunn Ehr unn Billete?“ „Ja,“ ſa’t d’r Babäer, „′s hott Jerer e Ribillet,“ unn weiſt dem ſei‘ Kard. — „Ehr bin Mine,“ ſa’t der, „de i jo vum Hauptbah’hof unn wer werd dann d’r Eiſebah‘ ebbes enke‘! Do giehner eniwwer unn fahre‘ dort ab.“ Mehr hunn aa aegar gedenkt, mehr hunn emool unſer Geld bezahlt unn woe‘ aa devor gefahr ſei‘. Der Min horr uns noch genau de‘ Weg explezehrt unn mer bin als furt getappt noem Bah’hof; wie m’r dort hie bin kumm, fro’e‘ m’r, ob de Zug ba abgeht in’s Lauderdahl. Sar Enner, do binner awwer frieh dra‘, d’r neekt Zug geht morje frieh vor de achte und for heit e d’r ledt vorere vertel Schtunn fort.
Nau hummer awer allegar a’fange‘ ſe flue‘ unn ſe reenere‘ iwer die lete Mine in d’r Schtadt unn iwer die Eiſebah‘. Kimmt do Aehner merere rohre Kapp unn ſa’t: „Was e de for e Schbedakel, wann’r net au’eblili mae‘, daß’r weirer kumme‘, loß i Ei ei’tee.“ Wie m’r de höre‘ vum Ei’tee‘, do ho Jerer an die v’rgange Nat gedenkt unn war ruhig. M’r bin zum Bah’hof enaus gele unn hunn Familierooth geha, waß nau ſe dhue‘ e. D’r A‘ hott gemahnt, e Schees nemme unn ham fahre‘, d’r Anner wot hie iwer Nat bleiwe‘. Seledt hummer uns geanigt, m’r laafe‘ ′s Lauderdahl enunner die Nat unn wann’s morje frieh werd, unn deß hummer aach gedah‘. Der Mar gedenkt m’r awer ſe Lebdag; wie’s uns do gang e, v’rzehl eich auch e annermool, for heit e genunk. So vel ſa‘ eich awer: Ahmol mit d’r Eiſebah‘ gefahr‘ unn ſe Lebdag nimmig, de gew eich auch riftli, wann’r ′s net gläwe wolle‘, die Brobfahrt gedenkt m’r, ſo lang eich lewe. Dehääm hummer als annert v’rzehlt, awer ’s e doch im Dorf bekannt worr, wie’s uns gang e unn hunn uns mie‘ uze‘ loe‘, wo m’r hie bin kumm, unn ſeit der Zeit hääßt m’r uns im Ort die Berjer vun Laudere, orre‘ die Eiſebah’brobcummeiun.
H. S . . . . . . . r